26 Αυγούστου 1922 Παρασκευή
Μετά την διαταγή εκκένωσης της Μικράς Ασίας τα υπολείμματα του εξαντλημένου ελληνικού στρατού καταφθάνουν στο λιμάνι της Σμύρνης.
Η Σμύρνη πλημμύρισε από χιλιάδες Ελλήνων στρατιωτών
(23-26/8), που συνέρρεαν καταβεβλημένοι και πεινασμένοι στην πόλη.
Κατευθύνονταν στο λιμάνι, όπου επιβιβάζονταν αμέσως στα ελληνικά πλοία
και αναχωρούσαν, ενώ όλοι στην Σμύρνη περίμεναν ότι ο ελληνικός στρατός
θα δημιουργούσε μια ασφαλή περιμετρική ζώνη γύρω από την πόλη για να
προστατεύσει τον χριστιανικό πληθυσμό, ώστε να καταφύγει με ασφάλεια στα
ελληνικά νησιά. Οι κάτοικοι της Σμύρνης άρχισαν να δείχνουν τα πρώτα
σημάδια πανικού και οι οικογένειες των «Λεβαντίνων» να εγκαταλείπουν τη
Σμύρνη, προσωρινά και για μικρό χρονικό διάστημα, όπως πίστευαν…
Τον ελληνικό στρατό ακολουθούσαν πλήθη χριστιανών προσφύγων
(Έλληνες και Αρμένιοι), που προσπαθούσαν να βρουν καταφύγιο και να
προστατευτούν από τα αντίποινα των Τούρκων. Στη Σμύρνη άρχισαν να
συρρέουν χιλιάδες εξουθενωμένοι πρόσφυγες από την ενδοχώρα, που
κουβαλούσαν τα παιδιά τους, νερό, λίγες προμήθειες και μερικούς μπόγους.
Συγκεντρώνονταν στο λιμάνι με την ελπίδα να διαφύγουν στα νησιά του
Αιγαίου, αλλά τα ελληνικά πλοία αναχωρούσαν γρήγορα, επιβιβάζοντας μόνο
το στράτευμα. Παρέμεναν άστεγοι και πεινασμένοι στην πόλη, χωρίς να
έχουν ιδέα για το πού έπρεπε να πάνε, στηρίζοντας τις ελπίδες τους για
προστασία στα αμερικανικά και ευρωπαϊκά πολεμικά πλοία που ήταν
αγκυροβολημένα στον κόλπο. «Πρέπει να προσπαθήσουμε να φτάσουμε στη
Σμύρνη! Η Σμύρνη είναι μεγάλη πολιτεία. Εκεί υπάρχουν Νατσιόνες (Ξένες
Δυνάμεις), Άγγλοι και Γάλλοι, εκεί θα είναι εύκολο να σωθούμε!» [αφήγηση
μικρασιάτισσας Φιλιώς Χαϊδεμένου]
«Αυτό που φοβόμαστε είναι μήπως, για να ξεφύγουν από τους Τούρκους, ο
όχλος και το πλήθος φθάσουν στην προκυμαία προτού ολοκληρωθεί η
αποχώρηση των στρατιωτών. Υπάρχουν δεκάδες πλοία που τους παίρνουν όσο
πιο γρήγορα μπορούν, και εκείνοι μέσα στη βιασύνη τους να φύγουν
σπρώχνουν, παλεύουν με νύχια και με δόντια, πετούν τα όπλα τους και ό,τι
άλλο μπορούν, έτσι που ολόκληρη η πόλη στο τέλος θα είναι στρωμένη με
πράγματα και όπλα.» [μαρτυρία της Αγγλίδας νοσοκόμας Γκρέις Ουίλλιαμσον,
στο Μίλτον: 2008, σ. 276]
Ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη G. Horton,
―διπλωμάτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας, διανοούμενος, ποιητής και
φιλέλληνας, παντρεμένος με την Ελληνίδα Αικ. Σακοπούλου― αυτόπτης
μάρτυρας της Μικρασιατικής Καταστροφής, την οποία και εξιστόρησε στο
βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας», σκιαγραφεί με οξυδέρκεια και
ευαισθησία τους Μικρασιάτες χριστιανούς πρόσφυγες που συσσωρεύονταν
ακατάπαυστα στη Σμύρνη: «Οι περισσότεροι ήταν μικροκτηματίες που
ζούσαν σε αγροκτήματα που κληρονομούνταν από πατέρα σε γιο επί πολλές
γενιές. Οι πρόγονοί τους είχαν εγκατασταθεί στη Μικρά Ασία πριν καν
αποκτήσουν εθνική συνείδηση οι Τούρκοι. Ήταν παιδιά αυτής της γης, ικανά
να ζήσουν στα μικρά τους σπίτια και να θρέψουν τους εαυτούς τους και
τις οικογένειές τους με τα λιγοστά στρέμματα γης που τους ανήκαν, κάθε
οικογένεια με το γάιδαρό της, την αγελάδα της και τη γίδα της.
Καλλιεργούσαν καπνό, σύκα, σταφίδες και άλλα προϊόντα για εξαγωγή. Ήταν
ειδικοί στην καλλιέργεια και την επεξεργασία των πιο καλών ποικιλιών
καπνού και της καλύτερης σταφίδας στον κόσμο, που παράγεται μόνο στη
Μικρά Ασία. Αυτό το πολύτιμο γεωργικό δυναμικό, που αποτελούσε τη
ραχοκοκαλιά της ευημερίας στη Μικρά Ασία, είχε περιπέσει τώρα στη
ζητιανιά και εξαρτιόταν από τη φιλανθρωπία των Αμερικανών. Έφταναν στη
Σμύρνη και τα παράλια κατά χιλιάδες. Γέμιζαν όλες τις εκκλησίες, τα
σχολεία και τις αυλές της ΧΕΝ, της ΧΑΝ, και των αμερικανικών σχολείων
της ιεραποστολής. Κοιμόντουσαν ακόμα και στους δρόμους. Πολλοί
κατόρθωσαν να διαφύγουν εκείνες τις πρώτες μέρες με ατμόπλοια και
ιστιοφόρα. Τα καΐκια στο λιμάνι, φορτωμένα με τους πρόσφυγες και τα
νοικοκυριά τους, αποτελούσαν ένα αξιοθρήνητο θέαμα. Όσες καρδιές δεν
είχαν πωρωθεί από τον Μεγάλο Πόλεμο ράγιζαν στη θέα των εκατοντάδων
αβοήθητων παιδιών.» [Horton: 2007, σ. 124-5]
Τα υπολείμματα του εξαντλημένου ελληνικού στρατού συνεχίζουν να
καταφθάνουν στο λιμάνι της Σμύρνης, ενώ ο ύπατος αρμοστής Αριστείδης
Στεργιάδης αναχωρεί από την πόλη με αγγλικό πολεμικό πλοίο. Θα καταλήξει
στη Νίκαια της Γαλλίας, όπου θα παραμείνει έως το τέλος της ζωής του.
Στην Ελλάδα δεν ξαναγύρισε ποτέ. Ήταν ο τελευταίος Έλληνας αξιωματούχος
που εγκατέλειψε την πόλη. Η Ελληνική σημαία κατεβαίνει από το
Διοικητήριο. Ο Αμερικανός πρόξενος G. Horton αφηγείται γλαφυρά την αρχή
του τέλους: Ένας από τους τελευταίους Έλληνες που συνάντησα στους
δρόμους της Σμύρνης πριν την είσοδο των Τούρκων ήταν ο Καθηγητής
Καραθεοδωρής, Πρύτανης του καταδικασμένου Πανεπιστημίου. Με την
αναχώρησή του, έφυγε από την Ανατολή η ενσάρκωση της ελληνικής
ιδιοφυίας, του πολιτισμού και της παιδείας. [Horton: 2007, σ. 128]
Η Σμύρνη έμενε πλέον χωρίς διοίκηση, ενώ και η αστυνομική δύναμη της
πόλης είχε αποδιοργανωθεί πλήρως. Η ανησυχία του πλήθους μετατρέπεται σε
πανικό. Όλο και περισσότεροι κάτοικοι ξένων κοινοτήτων εγκαταλείπουν
την πόλη, ενώ οι πολυπληθείς ορδές των προσφύγων συνεχίζουν να συρρέουν
από την ενδοχώρα. Ο Λεβαντίνος Φερνάντ Ντε Κράιμερ, παρατηρεί στον
Μπουρνόβα: Η παρέλαση των ρακένδυτων προσφύγων και των στρατιωτών με
τα πρησμένα πόδια, των πεινασμένων αλόγων, των αγελάδων και των
προβάτων συνεχίζεται… Κάρα με σκουριασμένους τροχούς, φορτωμένα με
αξιοθρήνητους σωρούς από ρακένδυτους πρόσφυγες, περνούν διαρκώς μπροστά
από την εξώπορτά μας, σιωπηλά, κουρασμένα! [Μίλτον: 2008, σ. 283]
Ο τουρκικός στρατός έχει φθάσει στην πυρπολημένη Μενεμένη και όλοι
καταλαβαίνουν πια ότι είναι θέμα 1-2 ημερών για να εισέλθει στην πόλη.
Παρόλα αυτά, ο δικηγόρος Αρ. Σισλιάν που εργαζόταν για το γαλλικό
προξενείο, διαβεβαίωνε τον Αρμένη γιατρό Καραμπέτ Χατζεριάν: Ο τουρκικός στρατός θα εισέλθει στην πόλη με άψογη τάξη, για να δείξει στον κόσμο ότι η Τουρκία είναι έθνος πολιτισμένο [Χατζεριάν: 2008, σ. 82].
ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ Η 27η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1922.....................ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΤΑΚΤΟΙ ΘΑ ΜΠΟΥΝ ΣΤΗΝ ΣΜΥΡΝΗ!!!
πηγές
- George Horton, Η μάστιγα της Ασίας, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 2007
- Γκάιλς Μίλτον, Χαμένος Παράδεισος. Σμύρνη 1922. Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού Ελληνισμού, μτφρ. Αλ. Καλοφωλιάς, Μίνωας, Αθήνα, 2008
- Δημήτρης Φωτιάδης, Σαγγάριος: Εποποιία και Καταστροφή στη Μικρά Ασία, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα, 2011
- Καραμπέτ Χατζεριάν, Στη Σμύρνη το 1922. Μεταξύ πυρός, ξίφους και θαλάσσης, μτφρ. Ν. Πρωτοπαπάς, Πατάκης, Αθήνα, 2008
- Φιλιώ Χαϊδεμένου, Τρεις αιώνες μια ζωή. Γιαγιά Φιλιώ η Μικρασιάτισσα, Α.Α. Λιβάνης, Αθήνα, 2005
- Ανδρονίκη Π. Χρυσάφη ιστορικός
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου